graniczy z Syrią, Izraelem; górzysty region położony na granicy Izraela, Syrii i Libanu; graniczy z Syrią i Izraelem; Wzgórza , region na pograniczu Izraela, Syrii i Libanu; Ostatnio dodane hasła. członkowie oficjalnego Kościoła anglikańskiego; niezliczone mnóstwo czegoś; mający mały współczynnik tarcia; sprzyjający graniczy z Rumią ★★★ KENIA: graniczy z Ugandą, Somalią ★★★ LIBAN: graniczy z Syrią, Izraelem ★★★ NEPAL: graniczy z Indiami i Chinami ★★★ WALIA: graniczy z Anglią ★★★ ŻERAŃ: graniczy z Tarchominem ★★★ ANDORA: graniczy z Hiszpanią i Francją ★★★ KAUKAZ: góry kojarzące się z Gruzją Kryzys izraelsko-libański – konflikt między państwem Izrael a arabską szyicką organizacją Hezbollah, mającą swoje bazy w południowym Libanie, toczony od 12 lipca do 14 sierpnia 2006 r. Ten trwający 33 dni konflikt znany jest w Libanie jako wojna lipcowa [13] ( arab. حرب تموز, Ḥarb Tammūz ), a w Izraelu nazywany jest II graniczy z Syrią - hasło do krzyżówkina 5 liter - druga I graniczy z Izraelem: Libia: graniczy z Czadem: BIRMA: graniczy z Tajlandią (Chinami, Indiami Graniczy z Syrią i Izraelem, jest też najzasobniejszym w wodę spośród krajów tego regionu oraz jedynym krajem arabskim nieposiadającym pustyni. Panuje tu klimat podzwrotnikowy śródziemnomorski, zmieniający się wraz z wysokością, na nizinach stwarzający dogodne warunki do uprawy drzew cytrusowych, figowych, owocowych, oliwek Graniczy z sześcioma krajami: Syrią, Izraelem, Libanem i Palestyną (Strefa Gazy) na wschodzie, Turcją na północy i Egiptem na południu. Syria Zajmuje wschodni kraniec Morza Śródziemnego i ma stosunkowo krótką linię brzegową, która rozciąga się na około 120 mil. . foto – Pixabay Arabia Saudyjska jest rozległym państwem położonym na Półwyspie Arabskim w Azji. To kraj wyjątkowo problematyczny dla turystów: ograniczenia prawne i kulturowe, niestabilna sytuacja polityczna oraz restrykcje w stosunku do wydawania wiz turystycznych sprawiają, że jedynie najbardziej wytrwali i najodważniejsi podróżnicy mają okazję zwiedzić Arabię Saudyjską. To jednak kraj, o którym z pewnością warto wiedzieć więcej – przedstawiamy 30 fascynujących ciekawostek o Arabii Saudyjskiej! 1. Stolicą Arabii Saudyjskiej jest Rijad. Nazwa miasta w języku arabskim oznacza “miasto ogrodów” i mieści się na żyznym, zazielenionym terenie, który otaczają nieprzyjazne piaski pustyni. Miasto zamieszkiwane jest przez około 4,5 miliona osób i stanowi największą metropolię w Arabii Saudyjskiej. 2. Arabia Saudyjska położona jest na pustynnym obszarze, na którym jedyne tereny zielone znajdują się w miejscu oaz. Panuje tu surowy, gorący i suchy klimat. Zimy są tu ciepłe i łagodne (temperatury spadają do 10 stopni), a lata upalne i suche (temperatury osiągać mogą nawet 50 stopni). 3. Arabia Saudyjska uznawana jest za najważniejsze państwo muzułmańskiego państwa. To właśnie tutaj znajduje się Mekka – miejsce pielgrzymek wyznawców islamu z całego świata. 4. Historia Arabii Saudyjskiej sięga 2800 lat, kiedy to na tym obszarze zaczęły powstawać pierwsze podmioty o charakterze państwowym. 5. Arabia Saudyjska jest jedną z niewielu na świecie monarchii absolutnych. Pełnię władzy sprawuje w niej król, który stoi na czele rządu, pełniąc tym samym rolę premiera kraju. 6. Arabia Saudyjska jest państwem bardzo jednolitym pod względem religijnym. Niemal 95% ludności wyznaje islam, w większości sunnizm, który jest najbardziej ortodoksyjnym odłamem islamu. Z tego powodu wszelkie prawa obowiązujące w kraju regulowane są przez religię muzułmańską, a nawet powołany jest specjalny komitet, który ma na celu walkę z innowiercami i szerzenie wiary w proroka Mahometa. Niewielki odsetek osób wyznających inne religie stanowią głównie mieszkańcy konsulatów i ambasad. 7. Państwo to jest wyjątkowo zasobne w ropę naftową. Szacuje się, że nawet 30% światowych zasobów ropy znajduje się pod powierzchnią ziemi należącej do Arabii Saudyjskiej. Dzięki tak ogromnemu bogactwu naturalnych zasobów kraj ten jest wyjątkowo bogaty. 8. Prawo Arabii Saudyjskiej jest niezwykle rygorystyczne. Zabrania się spożywania alkoholu i oglądania pornografii. Prawo jest wyjątkowo rygorystyczne w zakresie traktowania kobiet. W miejscach publicznych obowiązuje segregacja płci, a pod wieloma aspektami łamane są podstawowe prawa człowieka. Kobiety nie mogą występować przed sądem. 9. Na terenie Arabii Saudyjskiej znajduje się aż 10 parków narodowych, w których żyją takie zwierzęta jak gazele, fenki, szakale, hieny, lamparty i warany. W sumie tereny ochronne zajmują około 3% powierzchni całego kraju. 10. Flaga Arabii Saudyjskiej przedstawia biały napis w języku arabskim, który oznacza “Nie ma Boga prócz Allaha, a Mahomet jest jego prorokiem” na zielonym tle. Słowa widniejące na fladze są także dewizą tego muzułmańskiego państwa. 11. Wszystkie kobiety – także turystki – mają obowiązek zakrywania włosów oraz ubierania się w długie, zakrywające ciało szaty. 12. W Arabii Saudyjskiej do dziś odbywają się kary śmierci, które wykonywane są przez ścięcie głowy na oczach tłumu. 13. Posiadacze izraelskiej pieczątki w paszporcie nie mogą wjechać na teren Arabii Saudyjskiej. 14. Arabia Saudyjska dysponuje doskonale wyszkoloną, nowoczesną armię, która stanowi 14 największą militarną siłę na świecie. Łącznie do saudyjskiej armii należy prawie pół miliona żołnierzy, a roczne wydatki na nią to prawie 50 miliardów dolarów. 15. W Arabii Saudyjskiej znajduje się Meczet Proroka czyli jedna z największych świątyń muzułmańskich świata. Ogromny kompleks to miejsce święte dla wyznawców Islamu. Wybudowany został w 622 roku przez Mahometa – najważniejszego proroka muzułmańskiego. 16. Narodową potrawą Saudyjczyków jest kabsa czyli rodzaj gulaszu z warzyw, mięsa (zwykle jagnięcego) i aromatycznych przypraw. Danie podaje się zwykle z kaszą lub drobnym ryżem. 17. W 2014 roku władze Arabii Saudyjskiej skazały mieszkającego w tym państwie Brytyjczyka na 350 batów za posiadanie domowej produkcji wina. 74-latek został jednak uwolniony rok później po interwencji światowych konsulatów. 18. Arabia Saudyjska, w której obowiązuje prawo szariatu, jest w pełni podporządkowana religii. Warto pamiętać o tym, że Saudyjczycy pięć razy dziennie się modlą – w tym czasie nieczynne są restauracje, sklepy czy punkty usługowe. 19. Obszar, na którym leży Arabia Saudyjska, jest jednym z najbardziej suchych na całym świecie. Przez państwo nie przepływają żadne rzeki, a jeziora i sadzawki występują jedynie w oazach. Ciekawostką jest, że tereny te nie zawsze były tak suche. Na obszarze Arabii Saudyjskiej znajduje się wiele koryt wyschniętych rzek, które okresowo mogą napełniać się wodą, jednak to zjawisko zwykle występuje raz na kilka lat. 20. Na terenie Arabii Saudyjskiej (a częściowo także na terenie Jemenu, Omanu i Zjednoczonych Emiratów Arabskich) znajduje się pustynia Ar-Rab al-Chali czyli największa w pełni piaszczysta pustynia świata. Zajmuje ona obszar 650 tysięcy kilometrów kwadratowych. 21. Arabia Saudyjska to jedyny kraj na świecie, gdzie nie istnieje żadna świątynia chrześcijańska. 22. Aby uzyskać wizę uprawniającą do wjazdu na teren państwa, należy posiadać “sponsora” czyli osobę, która potwierdzi tożsamość podróżnika oraz weźmie za niego pełną odpowiedzialność. Wizy te wydawane są z dużym wyprzedzeniem, a żeby je uzyskać należy zgłosić się do saudyjskiej ambasady. Większość podróżujących do Arabii to pracownicy biznesowi, inwestorzy i przedsiębiorcy. 23. Mieszkańcy Arabii Saudyjskiej czerpią wodę pitną z bogatych zasobów wód podziemnych. W regionach nadmorskich wykorzystuje się również technologie pozwalające na odsalanie wody słonej, która czerpana jest z wód Zatoki Perskiej oraz Morza Czerwonego. 24. Do 2018 roku kobiety w Arabii Saudyjskiej nie mogły prowadzić samochodu. 25. Na teren Arabii Saudyjskiej nie można wwozić wieprzowiny, alkoholu i pornografii. Zakazuje się również przewożenia wszelkich dewocjonaliów, które związane są z wyznaniami innymi niż islam. 26. Podczas pobytu w Arabii Saudyjskiej lepiej unikać robienia jakichkolwiek zdjęć. Oficjalnie zabrania się fotografowania obiektów religijnych i wojskowych, a także… saudyjskich kobiet. 27. Prawo saudyjskie zabrania przebywania kobiecie i mężczyźnie w jednym pomieszczeniu (a także samochodzie) jeśli nie są oni małżeństwem. W praktyce może to sprawiać problem podróżującym parom bez ślubu, które chcą zatrzymać się w saudyjskim hotelu. W niektórych miejscach wymagane jest nawet przedstawienie aktu zawarcia związku małżeńskiego! 28. Najczęściej spożywanym napojem przez Saudyjczyków jest oczywiście kawa. To właśnie z tego państwa wywodzi się “kawa po arabsku” czyli specyficzny sposób jej zaparzania. Kawa po arabsku wykorzystuje doskonałej jakości ziarna, dzięki czemu jest mocna i aromatyczna, podaje się ją bez dodatku mleka czy cukru. Ciekawostką jest, że osoba nalewająca kawę do filiżanek według tradycji powinna trzymać dzbanek w lewej ręce. 29. W dobrych restauracjach możemy zamówić “saudyjskiego szampana” czyli… sok z dodatkiem gazowanej wody! 30. Chcesz zwiedzić Arabię Saudyjską? Mimo rygorystycznego prawa wizowego, które niemal całkowicie uniemożliwia podróże indywidualnym turystom, możesz skorzystać z ofert biur podróży, które organizują tego typu wyjazdy. Z pewnością czeka Cię wyjątkowa przygoda pełna wspaniałych widoków, znakomitych smaków arabskiej kuchni i spotkanie z niesamowitą, całkowicie odmienną od europejskiej kultury. Państwo Izrael nie jest wybitnie dużym krajem. Jego powierzchnia wynosi ponad 20,7 tys. km kw. Większość, bo aż 75 proc. społeczeństwa, stanowią Żydzi. Kolejne 20 proc. to Arabowie – muzułmanie. W Izraelu żyją również Samarytanie. Największym miastem w Izraelu jest jego stolica Jerozolima. Izrael jest jednym z najbardziej rozwiniętych gospodarczo i przemysłowo krajów na Bliskim Wschodzie. Ma też bardzo mocno rozwinięty transport i turystykę, która odgrywa w gospodarce dużą rolę. Izrael przyciąga do siebie zwykłych turystów i pielgrzymów. Zwiedzanie tego kraju to fascynująca podróż, ponieważ Izrael charakteryzuje się dużą różnorodnością geograficzną. Turystów przyciągają tu również tutejsze plaże oraz historyczne miejsca. W 2015 r. Izrael odwiedziło 2,8 mln turystów. Punktem obowiązkowym wycieczki do Izraela, powinno być zwiedzanie Jerozolimy, a dokładniej jej Starego Miasta. Tutaj oprócz najświętszego miejsca judaizmu, czyli Ściany Płaczu, wartym zwiedzenia jest muzułmańskie Wzgórze Świątynne i chrześcijańska Bazylika Grobu Świętego. Będąc w Jerozolimie, warto znaleźć też czas na zwiedzenie Jad Waszem, czyli najważniejszego centrum pamięci holokaustu na świecie. Można też pójść na biblijną Górę Oliwną i zwiedzić cmentarz pomiędzy wzgórzami, na którym znajduje się ponad 70 tys. grobów. To popularne i drogie miejsce pochówku, ponieważ według wierzeń, to tutaj odbędzie się sąd ostateczny. Natomiast tuż za murami Jerozolimy znajduje się Pustynia Judzka, a na niej prawosławny klasztor Mar Saba. Wartym zwiedzenia miejscem jest starożytna twierdza Masada, która jest symbolem żydowskiego oporu wobec najeźdźców. Można dostać się tu pieszo dwoma szlakami lub wjechać na górę kolejką linową. W drodze do niej można spotkać dzikie wielbłądy, które są dodatkową atrakcją podróży. Jerozolima Co warto zobaczyć w Izraelu? Warto zobaczyć Jerozolimę z perspektywy murów miejskich, które są udostępnione odpłatnie dla spacerujących. Wejście na nie znajduje się przy bramie Jaffa. Jeszcze inaczej Jerozolima wygląda z punktu widokowego niedaleko Wzgórza Oliwnego. Można dojechać tam autobusem. Z miejsc, które warto zobaczyć w Izraelu, odnotować należy Pustynię Negew i znajdującą się tam wielką dziurę – Maktesz Ramon. Innym ciekawym miejscem w Izraelu, które warto zobaczyć jest najniżej położony punkt na ziemi – Kibuc Beit HaArava – 394 m poniżej poziomu morza. Tutaj panuje krajobraz pustynny z widokiem na Morze Martwe, które również warto zobaczyć i zdecydowanie warto do niego wejść, aby przez chwilę podryfować na wodzie jak statek. Jest to możliwe dzięki dużemu zasoleniu morza. Jedyna darmowa plaża nad Morzem Martwym znajduje się w miejscowości Ein Bokek. Niezapomniana może być też wycieczka do rezerwatu En Gedi, który oferuje wiele tras trekkingowych. Na jego terenie znajduje się Wodospad Dawida, a dodatkową atrakcją jest towarzystwo mieszkających tu gryzoni - góralek skalnych, które chętnie pozują do zdjęć. Warty uwagi jest też rezerwat Bet Guvrin, w którym znajduje się ok. 800 jaskiń. Foto: Thinkstock Izrael, Morze Martwe Izrael: miasta, które warto odwiedzić Drugim izraelskim miastem, które koniecznie trzeba zwiedzić, jest Tel-Aviv. To bardzo nowoczesne miasto, w którym znajdują się butiki wszystkich światowych marek. Do atrakcji tego miasta zaliczyć można Stary Port i port w Jaffie, która pełni funkcję starego miasta Tel-Avivu, choć jest od niego starsza o 3,5 tys. lat. W Jaffie można zwiedzić XII-wieczny meczet i XIX-wieczną latarnię morską. Natomiast w dzielnicy Neve Tzedek można podziwiać imponujące stuletnie wille. Są też piękne plaże, galerie sztuki i świetne restauracje. Poza Jerozolimą i Tel-Avivem, będąc w Izraelu warto odwiedzić również inne, ważne, historyczne miasta. Należy do nich np. Jerycho – prawdopodobnie najstarsze miasto świata. To współczesna, arabska miejscowość, z pięknym grekokatolickim klasztorem. Na liście tej powinien znaleźć się również Nazaret, miasto, w którym swoje dzieciństwo i młodość spędził Jezus. Mieszkają tu głównie chrześcijanie. Warte zobaczenia jest tu stare miasto, tutejsze arabskie pałace, targ i Bazylika Zwiastowania. Kolejnym ważnym miastem jest Hajfa, która jest trzecim co do wielkości miastem w Izraelu. To centrum uniwersyteckie i ważny port. Znajdują się tu piękne ogrody oraz świątynia na górze Karmel. Warto wybrać się też do miasta Ejlat nad Morzem Czerwonym, gdzie jedną z atrakcji oprócz pięknych plaż są niezwykłe rafy koralowe. Foto: eFesenko / Shutterstock Eilat, Izrael Kiedy jechać do Izraela Najlepszą porą na wyjazd do Izraela są miesiące wiosenno-letnie, od maja do września. Wtedy temperatury są tam najwyższe, a deszcz jest rzadkością. W tym czasie można być niemal pewnym dobrej pogody i udanego wypoczynku. Nie oznacza to jednak, że do walizki można spakować tylko strój kąpielowy i cienkie ubrania. Temperatura zmienia się tu w ciągu doby i po bardzo ciepłym dniu, przychodzą dużo zimniejsze wieczory, noce i poranki. Dlatego warto mieć ze sobą również coś ciepłego do ubrania. Będąc w Izraelu, koniecznie trzeba spróbować tutejszej kuchni. Popularne są tu humusy podawane z sałatką, pikle i chlebek pita. Warto tutaj jeść owoce i warzywa, które mogą zaskoczyć nas smakiem, nawet jeśli są nam dobrze znane. Informacje ogólne Położenie geograficzne, ludność, obszar, stolica, język urzędowy Położenie geograficzne: Izrael leży nad Morzem Śródziemnym w rejonie Bliskiego Wschodu. Graniczy z Libanem, Syrią, Jordanią i Egiptem. Pod kontrolą Izraela znajdują się ziemie zajęte podczas wojny w 1967 r. – Wschodnia Jerozolima (anektowana decyzją Knesetu w 1980 r.), Wzgórza Golan (anektowane w 1981 r.) oraz część Zachodniego Brzegu Jordanu. Tereny Autonomii Palestyńskiej nie są traktowane jako część państwa Izrael. Obszar: Terytorium Izraela zajmuje obszar 20,8 tys. km2; (nie wliczone w ten obszar Wzgórza Golan i Autonomia Palestyńska zajmują dodatkowe 7 tys. km2;). Całkowita długość granic lądowych to 1 006 km w tym: z Egiptem - 255 km z Jordanią - 238 km z Libanem - 79 km z Syrią - 76 km z Zachodnim Brzegiem Jordanu - 307 km z Strefą Gazy - 51 km Linia brzegowa liczy 273 km. Ludność: Liczba mieszkańców Izraela w 2019 r. przekroczyła 9 mln, z czego niemal 75% stanowili Żydzi i około 20% Arabowie. Pozostałe 5% stanowili chrześcijanie (nie Arabowie) oraz bahaici. Stolica: Izrael od 1949 r. za swoją stolicę uznaje Jerozolimę. Jednak zdecydowana większość państw do dzisiaj nie zaakceptowała tej decyzji, a siedziby ich przedstawicielstw dyplomatycznych znajdują się w Tel Awiwie. W maju 2018 r. Stany Zjednoczone przeniosły swoją ambasadę do Jerozolimy. Podobnie uczyniły Paragwaj i Gwatemala. Niektóre państwa, np. Czechy, Słowacja i Węgry, otwierają w Jerozolimie dyplomatyczne przedstawicielstwa zajmujące się promocją gospodarczą i edukacyjno-kulturalną, choć same ambasady wciąż znajdują się w Tel Awiwie. Języki urzędowe: Językami urzędowymi Izraela są hebrajski i arabski. Obrady w Parlamencie (Kneset) prowadzi się w dwóch językach jednocześnie (tłumaczenie symultaniczne). Powszechna jest znajomość języka angielskiego, a duża część mieszkańców mówi po rosyjsku. Warunki klimatyczne Klimat zróżnicowany. Na zachodzie, od granicy z Libanem do Strefy Gazy ciągnie się pas wybrzeża Morza Śródziemnego, na którym panuje typowy klimat śródziemnomorski z łagodnymi zimami i gorącym, wilgotnym latem. Na wschód od pasa przybrzeżnego znajduje się rejon wyżynno-górzysty, a na południu pustynia Negew, zajmująca ponad 50% powierzchni całego kraju. W tych dwóch regionach panuje typowo pustynny, gorący i suchy klimat. Główne bogactwa naturalne Miedź, fosforany, siarka, rudy manganu, asfalt, brom, potas, niewielkie zasoby ropy naftowej. W szelfie Morza Śródziemnego – znaczne zasoby gazu ziemnego (dwa główne złoża: Tamar – szacowane zasoby 307 mld m3 i Leviathan – szacowane zasoby 535 mld m3). Przemysłowa eksploatacja Tamar rozpoczęła się w kwietniu 2013 r., a Leviathana w grudniu 2019 r. System walutowy, kurs i wymiana Oficjalnym środkiem płatniczym w Izraelu jest Nowy Izraelski Szekel (NIS). 1 NIS = 100 agorotów. Średni kurs wymiany w 2019 r. wynosił 1 EUR = 3,99 NIS, 1 USD = 3,56 NIS. Walutę można wymieniać w bankach lub w kantorach. Religia Dominującą religią jest judaizm, wyznawany przez ok. 75% obywateli Izraela. Drugą religią pod względem liczby wiernych jest islam (ok. 16%). Chrześcijanie różnych obrządków stanowią ok. 2,1% ludności. Wykaz dni świątecznych i wolnych od pracy Oficjalnym świętem państwowym jest Dzień Nieodległości Izraela. Deklaracja Niepodległości została ogłoszona 14 maja 1948 r., ale z uwagi na obowiązujący w Izraelu kalendarz lunarny, święto to jest ruchome i przypada w kwietniu lub w maju. Ponadto w Izraelu obchodzone są następujące święta religijne, podczas których nieczynne są instytucje państwowe i banki: Pesach (święto przejścia) - w kwietniu Szawuot (święto tygodni) - w maju lub w czerwcu Tisza be-Aw (święto po utracie świątyni) - w lipcu lub w sierpniu Rosz ha-Szana (żydowski Nowy Rok) - w wrześniu Jom Kippur (dzień pojednania) - w wrześniu lub w październiku Sukot (święto szałasów) - w wrześniu lub w październiku Simchat Tora (święto Tory) - w październiku Chanuka (święto świateł) - w listopadzie lub w grudniu Infrastruktura transportowa Infrastruktura komunikacyjna dobrze rozwinięta, zwłaszcza w centralnej i północnej części kraju. Sieć dróg utwardzonych ok. 19 tys. km, z czego ok. 2 tys. km to drogi szybkiego ruchu. W ostatnich pięciu latach oddawano rocznie do eksploatacji ok. 150 km nowych dróg. Łączna długość linii kolejowych ok. 900 km. Sieć kolejowa dobrze rozwinięta w najgęściej zaludnionych - centralnej i północnej części kraju. Od kilku lat trwa modernizacja i rozbudowa sieci kolejowej w centralnej części Izraela. Na początku 2020 r. została oddana do użytku linia szybkiej kolei Tel Awiw – Jerozolima, w planach pozostaje połączenie uprzemysłowionej centralnej i wschodniej części kraju z położonym na południu miastem Eljat. Z uwagi na uwarunkowania geopolityczne eksport i import towarów, a także wyjazdy i przyjazdy do Izraela odbywać się mogą niemal wyłącznie drogą morską i powietrzną. Wyjątek stanowią cztery przejścia drogowe: z Jordanią (3) i Egiptem (1 – często zamykane z uwagi na sytuację bezpieczeństwa). Izrael posiada 13 lotnisk (nie licząc wojskowych), w tym trzy obsługujące loty międzynarodowe: Międzynarodowy Port Lotniczy im. Ben Guriona pod Tel Awiwem (IATA: TLV, ICAO: LLBG), Międzynarodowy Port Lotniczy w Eljacie im. Ilana i Assafa Ramona (IATA: ETM, ICAO: LLER) oraz Port Lotniczy w Hajfie im. Uri Michaeli (IATA: HFA, ICAO: LLHA). Port Lotniczy im. Ben Guriona dysponuje trzema pasami startowymi (długość: 3,6 km, 3,1 km, 1,9 km). W 2019 r. lotnisko obsłużyło blisko 25 mln pasażerów, wliczając loty wewnętrzne. Posiada bardzo dobrze rozwiniętą infrastrukturę cargo z czterema specjalnymi stanowiskami rozładunkowymi dla samolotów B-747 cargo. Rozbudowana jest baza magazynowa składająca się z chłodni, magazynów materiałów radioaktywnych, skarbca (handel diamentami), oddziału kwarantanny dla żywych zwierząt oraz specjalnych magazynów dla dużych i ciężkich przesyłek. Port lotniczy Ejlat Ramon został oddany do użytku na początku 2019 r. i zastąpił dwa wcześniej działające porty lotnicze w Ovda i Ejlat. Długość pasa startowego 3,6 km pozwala obsługiwać największe jednostki. Port lotniczy w Hajfie obsługuje jedynie małe jednostki i służy głównie wewnętrznym połączeniom lotniczym z Ejlatem i Tel Awiwem. Długość pasa startowego wynosi 1,3 km. Transport morski jest realizowany przez trzy porty: dwa nad Morzem Śródziemnym (Aszdod i Hajfa) oraz jeden nad Morzem Czerwonym (Ejlat). Najstarszym i największym portem izraelskim jest Hajfa leżąca nad Morzem Śródziemnym na północ od Tel Awiwu. Rocznie przeładowywanych jest w nim około 30 mln ton towarów. Posiada terminale kontenerowe, terminal chemiczny oraz specjalny terminal do obsługi Szóstej Floty USA. Obsługuje także statki pasażerskie. Coraz większe znaczenie zyskuje port Ashdod leżący ok. 25 km na południe od Tel Awiwu. Obecnie w porcie przeładowywany jest tonaż porównywalny do portu w Hajfie, jednakże wraz z oddaniem do użytku w 2021 r. terminalu południowego stanie się on największym portem Izraela. Port posiada specjalne terminale do odbioru towarów masowych, węgla, kontenerów i produktów rolno-spożywczych. Port w Eljacie ma niewielkie znaczenie pomimo swojego położenia, korzystnego dla handlu z Dalekim Wschodem (szlak żeglugowy Morze Czerwone - Ocean Indyjski, z pominięciem Kanału Sueskiego). Potencjał Eljatu ograniczony jest przez oddalenie od centrum gospodarczego kraju, brak połączenia kolejowego oraz konkurencję przystani jachtowych dla turystyki morskiej. Obowiązek wizowy Obywatele Polscy legitymujący się paszportem ważnym co najmniej przez okres 6 miesięcy mogą przyjeżdżać do Izraela bez wiz na okres do 90 dni. Ruch bezwizowy dotyczy wyłącznie przyjazdów turystycznych i biznesowych. Osoby przyjeżdżające w innych celach i na okres dłuższy niż 90 dni powinny wcześniej uzyskać odpowiednią wizę w Ambasadzie Izraela w Warszawie. System administracyjny Ustrój polityczny Izrael jest republiką parlamentarną. Nie posiada jednak konstytucji spisanej w formie jednego dokumentu. Jej rolę spełniają akty prawne tworzące blok konstytucyjny: Deklaracja Niepodległości Izraela z 1948 r., Podstawowe Prawa o Parlamencie (Kneset) z 1958 r., Ziemie Izraela z 1960 r., Prezydent Państwa z 1964 r., Rząd z 1968 r., znowelizowana w 1992 r. i w 2001 r. Gospodarka Finansami Państwa z 1975 r., Armia z 1976 r., Jerozolima, Stolica Izraela z 1980 r., Sądownictwo z 1984 r., Kontroler Państwowy (odpowiednik polskiego NIKu) z 1988 r., Ustawa o prawach obywatelskich z 1992 r., Prawo o Wolności Zawodowej z 1992 r. znowelizowane w 1994 r. Prace nad opracowaniem ustawy zasadniczej prowadzi, od maja 2003 r., Komitet ds. Konstytucji, Prawa i Sprawiedliwości. Władza ustawodawcza Władzą ustawodawczą jest parlament Izraela - Kneset. W jednoizbowym Knesecie zasiada 120 deputowanych, wybieranych na 4 lata. Zatwierdzone przez Kneset ustawy są podpisywane przez prezydenta, premiera i właściwego ministra. Obrady parlamentu odbywają się przez 8 miesięcy w roku na dwóch sesjach: wiosennej i jesiennej. W nadzwyczajnych wypadkach Kneset może zebrać się także w okresie przerwy. Kneset ma uprawnienia do odwołania ze stanowiska Prezydenta, a także do podjęcia decyzji o wcześniejszych wyborach. Prezydent Izraela jest wybierany przez Kneset na 7-letnią kadencję. Nie ma prawa do reelekcji. Kandydatem może zostać każdy obywatel Izraela, mieszkający na terytorium tego państwa. Prezydent pełni przede wszystkim funkcje reprezentacyjne. Ponadto podpisuje przyjęte przez Kneset ustawy oraz, za zgodą Knesetu, umowy międzynarodowe, nominuje kandydatów na najwyższe stanowiska państwowe ( Prezesa Rady Ministrów) oraz posiada prawo do ogłaszania amnestii i zmniejszania wyroków. Prezydentem Izraela od lipca 2014 r. jest Reuven Rivlin. Władza wykonawcza Władzą wykonawczą jest Rada Ministrów, na której czele stoi Premier. Na stanowisko premiera Prezydent nominuje przywódcę partii, która wygrała wybory do Knesetu. Jeżeli osoba ta nie uzyska wotum zaufania od parlamentu, Kneset zgłasza innego kandydata. Po wyborach parlamentarnych w marcu 2015 r. Prezydent Izraela powierzył Benjaminowi Netenyahu, przywódcy zwycięskiej partii Likud misję tworzenia nowego rządu. Zaprzysiężona w maju 2015 r. Rada Ministrów składa się - oprócz stanowiska Premiera - z 27 stanowisk ministerialnych. W kwietniu i wrześniu 2019 r. oraz w marcu 2020 r. doszło do trzech kolejnych wyborów parlamentarnych, w związku niemożnością uzyskania większości w Knesecie przez nowy rząd. Struktura administracji gospodarczej Sprawy gospodarcze leżą w gestii Ministerstwa Gospodarki i Przemysłu. Finansami Państwa zajmuje się Ministerstwo Finansów, a za kreację pieniądza, wysokość stóp procentowych itp. odpowiada Bank Izraela (Bank of Israel). Struktura samorządu gospodarczego jest zbliżona do struktury tego samorządu w Polsce. Działają izby terytorialne, branżowe, bilateralne, a także związki izb gospodarczych (przynależność do nich nie jest obowiązkowa). Sądownictwo gospodarcze System sądowniczy Izraela składa się z trzyinstancyjnego systemu sądów ogólnych (Sąd Najwyższy i odpowiedniki polskich sądów wojewódzkich i okręgowych) oraz z sądów specjalnych: sądów pracy, sądów wojskowych i sądów religijnych. Od 2011 r. działają również sądy gospodarcze. Gospodarka Ogólna charakterystyka sytuacji gospodarczej W minionej dekadzie izraelska gospodarka napędzana była coraz większymi wpływami generowanymi przez sektor startupów i wysokich technologii (ponad 39 mld USD przyciągniętych inwestycji, z czego w samym 2019 r. aż 8,3 mln USD), który dawał pracę ponad 300 tys. osobom, czyli jedynie 10% populacji aktywnej zawodowo. Coraz wyższe koszty pracy powodowały z kolei deindustrializację kraju i wygaszanie tradycyjnych sektorów. W 2019 r. tempo wzrostu PKB Izraela wyniosło 3,3%, czyli niewiele mniej niż w ub. r. (3,4%) i dwa lata wcześniej (3,6%). Dług publiczny spadł do poziomu 60,9% PKB (o 1,3 pproc. w porównaniu do 2016 r.), czyli poniżej średniej OECD. Inflacja, liczona jako indeks cen towarów i usług konsumpcyjnych, wyniosła pod koniec 2019 r. 0,8%. Tym samym, kolejny rok z rzędu nadal nie osiągnięto celu inflacyjnego (1-3%). Jednocześnie rosły średnie zarobki, które od koniec 2019 r. wyniosły około 3200 USD, a stopa bezrobocia na początku 2020 r. spadła do 3,6% (niemal pełne zatrudnienie). Nie udało się obniżyć deficytu budżetowego, który pod koniec 2019 r. wyniósł 3,8% PKB. Podstawowa stopa procentowa Banku Izraela pod koniec 2019 r. wyniosła 0,25%, a zgromadzone rezerwy walutowe przekroczyły granicę 130 mld USD (około 1/3 PKB). Główne sektory gospodarki Udział poszczególnych sektorów w wypracowaniu PKB Izraela kształtuje się następująco: przemysł 28% usługi 70% rolnictwo 2% Tabela najważniejszych wskaźników makroekonomicznych Wyszczególnienie Rok bieżący lub rok z aktualnie dostępnymi danymi rok poprzedni PKB w mld USD 375 (prognoza) 373,8 PKB na jednego mieszkańca w tys. USD 43,6 38,4 Tempo wzrostu PKB w procentach 3,3 3,4 Relacja deficytu finansów publicznych do PKB w procentach 3,8 2,9 Relacja całkowitego długu publicznego do PKB w procentach 60,9 61,6 Stopa inflacji (indeks cen konsumpcyjnych CPI) w procentach 0,4 0,8 Stopa bezrobocia w procentach 3,8 4,0 Wartość obrotów handlu zagranicznego w mld USD 221,1 216,3 Wartość eksportu w mld USD 113,8 108,9 Wartość importu w mld USD 107,3 107,4 Relacja nadwyżki na rachunku obrotów bieżących bilansu płatniczego do PKB w procentach 2,6 Wartość zagranicznych inwestycji bezpośrednich w kraju urzędowania w mld USD 22,7 18,2 Wartość zagranicznych inwestycji bezpośrednich kraju urzędowania za granicą w mld USD 25,4 19,6 Handel zagraniczny W ciągu ostatniej dekady zagraniczna sprzedaż zwiększyła się o przeszło dwie trzecie (średni wzrost 5,3% rocznie). Największy wzrost izraelskiego eksportu w minionych dziesięciu latach odnotowano do Chin (402%), Wielkiej Brytanii (286%), Polski (162%), Japonii (73%), Turcji (66%) i Brazylii (61%). Jednym z głównych motorów wzrostu Izraela w ostatniej dekadzie jest eksport usług, głównie w sferze wysokiej technologii. W 2019 r. wyniósł on niemal 56 mld USD (wzrost o 11,7% względem Wartość importowanych towarów i usług wydaje się być stała i w ostatnich dwu latach wyniosła ok. 107 mld USD. Inwestycje zagraniczne Skumulowana wartość zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Izraelu pod koniec 2019 r. przekroczyła 166 mld USD, natomiast inwestycji pośrednich (portfelowych) 118 mld USD. Z kolei łączna wartość izraelskich inwestycji bezpośrednich zagranicą wyniosła ok. 110 mld USD, a portfelowych 171 mld USD. Wraz z ponad 126 mld USD rezerw oraz 88 mld USD pozostałych inwestycji, wartość wszystkich izraelskich aktywów zbliżyła się do 500 mld USD. Uczestnictwo w wielostronnych organizacjach i porozumieniach o charakterze gospodarczym Izrael jest członkiem wielu organizacji międzynarodowych, w tym także o charakterze gospodarczym. Są to WTO, IMF, FAO, UNIDO, OECD. Stosunki gospodarcze z Unią Europejską Relacje pomiędzy Izraelem a Unią Europejską określa Umowa Stowarzyszeniowa (EU-Israel Association Agreement) podpisana 20 listopada 1995 r., która weszła w życie 1 czerwca 2000 r. Ponadto UE i Izrael posiadają podpisane następujące umowy dwustronne: "Open Skies" aviation agreement (umowa w pełni weszła w życie w I poł. 2018 r.), Agreement on Conformity Assessment and Acceptance of industrial products (umowa weszła w życie 19 stycznia 2013 r.), Agreement concerning reciprocal liberalisation measures on agricultural products, processed agricultural products and fish and fishery products (umowa weszła w życie 1 stycznia 2010 r.), Agreement on Scientific and Technical Cooperation Between the European Community and the State of Israel (podpisana 17 lipca 2007 r.) Agreement on Good Laboratory Practice (umowa weszła w życie 1 maja 2000 r.) Agreements on Procurement by Telecommunication Operators and Government Procurement (umowy weszły w życie 1 sierpnia 1997 r.) European-Mediterranean Sea (“Open Skies”) Aviation Agreement (podpisana 11 czerwca 2013 r.) Mimo powolnego rozwoju stosunków politycznych między instytucjami UE a Izraelem, relacje gospodarcze z poszczególnymi krajami Unii cechuje trend wzrostowy. Kraje UE pozostawały pod koniec 2019 r. pierwszym partnerem handlowym Izraela, na które przypadało 36% izraelskich obrotów (następne były USA – 19% oraz Chiny – 9%). Wartość eksportu towarów i usług z UE do Izraela przekroczyła 27 mld USD, natomiast importu zbliżyła się do 19 mld USD. Kraje UE przyciągnęły niemal 40% wszystkich zagranicznych inwestycji bezpośrednich Izraela (następne USA – 20%), inwestując jednocześnie w tym kraju niemal tyle samo, co USA (po 20%). Dobrze rozwija się współpraca badawczo-rozwojowa między UE a Izraelem. W ramach unijnego programu Horyzont 2020 izraelskie podmioty uczestniczyły w ok. 1200 projektach grantowych (niemal 5% wszystkich grantów programu), otrzymując finansowanie w wysokości ponad 1 mld EUR (ponad 2% wszystkich środków H2020). Dwustronna współpraca gospodarcza Gospodarcze umowy dwustronne Polskę obowiązuje podpisana r. umowa stowarzyszeniowa UE-Izrael tj. “Euro-Mediterranean Agreement establishing an association between the European Communities and their Member States, of the one part, and the State of Israel, of the other part”. Polska i Izrael są sygnatariuszami umów dwustronnych, w tym Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o komunikacji lotniczej z r. Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael w sprawie popierania i wzajemnej ochrony inwestycji z r. z późniejszymi zmianami. Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu z r. Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy kulturalnej, naukowej i oświatowej z r. Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej w dziedzinie rolnictwa i przemysłu spożywczego z r. Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy technicznej w dziedzinie rozwoju mleczarstwa z r. Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy poczty i telekomunikacji z r. Umowa między Rządem RP i Rządem Państwa Izrael o współpracy w dziedzinie turystyki z r. Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy i wzajemnej pomocy w sprawach celnych z r. Memorandum o Porozumieniu między Ministrem Gospodarki i Pracy Rzeczypospolitej Polskiej a Ministerstwem Obrony Państwa Izrael o współpracy w dziedzinie przemysłów obronnych z r. Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy w dziedzinie zdrowia i medycyny z późniejszymi zmianami z r. Umowa między Rządem RP a Rządem Państwa Izrael o współpracy w zakresie przemysłowych prac badawczo-rozwojowych z 28 października 2014 r. Dwustronna wymiana handlowa Izrael zajmuje czołową pozycję, obok Arabii Saudyjskiej i Turcji, w zakresie łącznych obrotów towarowych z krajami regionu Bliskiego Wschodu. W 2019 r. eksport z Polski do Izraela wyniósł 705,5 mln USD (wzrost 2% r/r), co stanowiło 0,3% wartości całego polskiego eksportu, natomiast import wyniósł 448,5 mln USD (spadek 6% r/r), co stanowiło 0,2% wartości całego importu z Polski. Tym samym udało się powiększyć dodatnie saldo w obrotach towarowych, które wyniosło 257 mln USD (wzrost 20% r/r). Należy podkreślić, że w odróżnieniu od innych rynków w regionie, pozycja Izraela jako partnera handlowego Polski jest stabilna i poza 2009 r. tj. rokiem globalnego kryzysu notowano na tym rynku systematyczny wzrost obrotów towarowych. W strukturze towarowej polskiego eksportu do Izraela pod koniec 2019 r. dominowały produkty rolno spożywcze (ponad 1/3 eksportu), przede wszystkim mięso wołowe (13,5%), cukier (6,7%) i wody mineralne (2,9%). Coraz większy udział przypada na pojazdy i części samochodowe (15%), czy urządzenia elektryczno-mechaniczne. Polska importuje z Izraela przede wszystkim wyroby przemysłu elektromaszynowego (ponad 40% importu) oraz produkty chemiczne i farmaceutyczne. W 2019 r. dominowały silniki turboodrzutowe, turbośmigłowe i turbiny gazowe (20%), a następnie środki owadobójcze (9%) oraz leki (5%) . Wzajemne inwestycje W statystykach oficjalnych Izrael nie jest wymieniany jako istotny obszar napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski. Oficjalne dane odbiegają jednak znacznie od szacunków. Kapitał izraelski zaangażowany w Polsce jest znacznie wyższy (od 2 do nawet 5 mld USD). Ze względów podatkowych, większość inwestorów izraelskich lokuje kapitał w Polsce poprzez firmy mające siedzibę w Europie ( w Holandii i na Cyprze) lub Stanach Zjednoczonych. Na polskim rynku obecne są między innymi: Super-Pharm, Sorbit, Link 4, Cinema City, GTC, Plaza Centres, Ronson, Tadiran, Elite, Eden, Multilock, Egged. Współpraca miast 17 polskich miast ma porozumienia bądź niesformalizowaną długoterminową współpracę z miastami w Izraelu (miasta bliźniacze): Bielsko-Biała Akko Częstochowa Nazaret Gdańsk Hajfa Gołdap Givat Shmuel Katowice Rehovot Kołobrzeg Nazaret Illit Kutno Bat Yam Łódź Tel Awiw Lublin Rishon LeZion Nowy Sącz Netanya Płońsk Ramat Negev Poznań Raanana Sopot Ashkelon Stary Sącz Ness Ziona Warszawa Tel Awiw Wisła Daliat el Carmel Wrocław Ramat Gan Dostęp do rynku Dostęp do rynku dla polskich towarów i usług Izrael jest państwem stowarzyszonym z Unią Europejską, co w praktyce oznacza obowiązywanie pomiędzy Polską a Izraelem zasad wolnego handlu. Jedynie w odniesieniu do niektórych artykułów rolno-spożywczych stosowane są ograniczenia w postaci ceł lub kontyngentów. Ponadto istnieje zakaz importu na rynek izraelski warzyw, owoców, żywych cieląt oraz mięsa wołowego z krajów, w których w ostatnim okresie odnotowano przypadki BSE. Specyficznym ograniczeniem dostępu do rynku jest wymóg koszerności. Przy czym brak odpowiedniego certyfikatu nie jest równoznaczny z zakazem importu, a jedynie nakłada ograniczenia dystrybucji produktów bez certyfikatu do sieci sklepów niekoszernych. Izraelscy importerzy współpracują przy uzyskiwaniu certyfikatów koszerności, a nawet często ponoszą koszty certyfikacji. Wszystkie towary importowane na rynek izraelski muszą posiadać certyfikaty zgodności z miejscowymi normami. Za opracowanie standardów i za wystawianie certyfikatów zgodności jest odpowiedzialna państwowa instytucja „The Standards Institution of Israel”. Świadectwa fitosanitarne wystawia Ministerstwo Zdrowia. O odpowiednie świadectwa i certyfikaty występuje z reguły izraelski importer. Import świeżych owoców jest teoretycznie możliwy, ale wyłącznie po uzyskaniu certyfikatu dla konkretnego produktu i konkretnego producenta. Ochrona własności przemysłowej leży w gestii Izraelskiego Biura Patentowego, które przyznaje patenty, rejestruje wzory i znaki towarowe. Zgłaszane do Biura wnioski są następnie weryfikowane pod kątem ich zasadności i nie kolidowania z prawami innych osób lub podmiotów. Biuro przyjmuje wnioski zarówno od podmiotów z Izraela jak i z zagranicy. Izrael podpisał Paryską Konwencję w sprawie ochrony własności przemysłowej oraz Traktat o Współpracy Patentowej. Prawo dot. ochrony własności intelektualnej zapewnia ochronę tej własności zgodnie z obowiązującymi na świecie standardami. Izrael jest członkiem World Intellectual Property Organisation (WIPO) i sygnatariuszem większości międzynarodowych porozumień w sprawie ochrony własności intelektualnej takich jak Konwencja Berneńska, Porozumienie w Sprawie Własności Intelektualnej w ramach WTO, Traktat Internetowy WIPO. Dostęp do rynku pracy Dostęp obywateli polskich do izraelskiego rynku pracy jest utrudniony i obwarowany biurokratycznymi procedurami. Izraelski pracodawca, który jest zobowiązany do uzyskania zgody na zatrudnienie obcokrajowca, musi wykazać, że nie ma obywatela Izraela, chętnego do objęcia oferowanego stanowiska. Na podstawie wydanej zgody, polski pracownik otrzymuje w Ambasadzie Izraela w Warszawie wizę pracowniczą. Po podjęciu obowiązków w firmie izraelskiej, obcokrajowiec posiada takie same prawa jak pracownik izraelski. Nie ma możliwości otrzymania wizy pracy na miejscu np. w trakcie pobytu turystycznego. Osoby pracujące nielegalnie są deportowane. Nabywanie i wynajem nieruchomości Rynek nieruchomości w Izraelu jest rynkiem wolnym. Obywatele polscy mogą wynajmować mieszkania lub domy na takich samych zasadach jak obywatele izraelscy. Wynajmu nieruchomości można dokonać za pośrednictwem agencji lub z ogłoszenia. Warunki najmu uzgadniają pomiędzy sobą strony umowy. Również zakup nieruchomości przez obcokrajowców jest w zasadzie możliwy na takich samych warunkach jak przez obywateli Izraela. Nie dotyczy to obywateli państw, które mają nieuregulowane z Izraelem stosunki dyplomatyczne. Pewną barierą są biurokratyczne procedury uzyskania zgody przez obcokrajowca na zakup gruntu będącego własnością Państwa. Procedury te mogą znacznie spowolnić, ale nie uniemożliwić zakup nieruchomości. System zamówień publicznych Wszystkie państwowe instytucje, przedsiębiorstwa i agencje, rady religijne, a także fundusze ochrony zdrowia są zobowiązane, na podstawie Prawa o Przetargach z 1992 r., do zawierania kontraktów w systemie zamówień publicznych na dostawy, obrót nieruchomościami, wykonywanie robót i świadczenie usług. Szczegółowe zasady procesu przetargowego zostały wydane przez Ministra Finansów oraz Ministra Obrony (dla zamówień wojskowych). Skomplikowane przepisy przewidują preferencje dla podmiotów izraelskich, konieczność offsetu w wysokości 35% dla kontraktów o wartości powyżej 2,1 mln NIS, konieczność, w niektórych przypadkach, składania ofert wraz z partnerami izraelskimi. Prawo o Przetargach nie jest wystarczająco przejrzyste, a przepisy wykonawcze przewidują wiele wyjątków i odchodzenie od procedur. Brak jest też jednolitego systemu ogłaszania przetargów publicznych. Szczegóły nt. izraelskiego prawa o zamówieniach publicznych w jęz. angielskim są dostępne, w języku angielskim, na stronach:​​​​​​ Izraelskiego Instytutu Eksportu i Współpracy Międzynarodowej Izraelskiego Ministerstwa Gospodarki Różnice kulturowe w kontaktach biznesowych W piątek i sobotę nie funkcjonuje transport publiczny oraz zamknięta jest większość urzędów, podobnie jak i w czasie większości świąt żydowskich. Przydatne kontakty i linki Administracja gospodarcza Rząd Izraela Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo Finansów Bank Centralny Izraela Instytut Eksportu i Współpracy Międzynarodowej Izraelska Agencja Innowacyjności Izraelskie Centrum Współpracy z krajami UE w dziedzinie Badań i Rozwoju (w ramach Izraelskiej Agencji Innowacyjności) Samorządy gospodarcze Federacja Izraelskich Izb Handlowych Izraelski Związek Producentów Wybrane media elektroniczne (w języku angielskim) elektroniczna wersja dziennika ekonomicznego Globes Times of Israel - niezależny dziennik wydawany wyłącznie online elektroniczna wersja dziennika Haaretz elektroniczna wersja dziennika The Jerusalem Post elektroniczna wersja dziennika Yedioth Ahronoth strona poświęcona przemysłowi wysokich technologii i ekosystemowi innowacji Izraela Wybrane strony z informacjami ekonomicznymi Główny Urząd Statystyczny Izraela Israel Business Information Services (usługi płatne) Israeli Start-Up Network Informacje dot. inwestycji Ministerstwa Gospodarki Izraela Inne Ambasada RP w Tel Awiwie​​​​​​ Polska Agencja Inwestycji i Handlu, Zagraniczne Biuro Handlowe w Tel Awiwie Delegatura Unii Europejskiej w Izraelu Wydział handlowy Ambasady Izraela w Polsce Data aktualizacji: Izrael zajmuje niewielki, wąski pas półpustynnej ziemi na południowo-wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego. Jego historia sięga 3,5 tys. lat, kiedy Żydzi porzucili koczownictwo, osiedli w Ziemi Izraela i stali się narodem. Na przestrzeni wieków kraina znana była pod różnymi nazwami: Erec Israel, Ziemia Izraela, Syjon (od jerozolimskiego wzgórza, które stało się symbolem zarówno samego miasta, jak i całej Ziemi Izraela), Palestyna (nazwa po raz pierwszy użyta przez Rzymian i pochodząca od Filistii), Ziemia Obiecana; Ziemia Święta. Dla większości współczesnych Izraelczyków funkcjonuje jednak po prostu jako Haarec – Kraj. Izrael zamieszkuje ponad 7 milionów ludzi: 5,4 mln Żydów i 1,4 mln Arabów. Społeczeństwo reprezentuje szerokie spektrum stylów życia – od religijnego po świecki, od nowoczesnego po tradycyjny, miejski i wiejski, grupowy i indywidualistyczny. ■ Mała powierzchnia i niewielkie odległości Całkowity obszar Izraela wynosi 22 072 km kwadratowe, z czego 21 643 przypada na obszar lądu. Izrael ma około 470 kilometrów długości i 135 kilometrów w najszerszym miejscu. Od północy graniczy z Libanem, od północnego wschodu z Syrią, od wschodu z Jordanią, zaś od południowego zachodu z Egiptem. Zachodnią granicą jest wybrzeże śródziemnomorskie. Góry od nizin i pustynie od żyznych terenów dzielą często minuty drogi. Znad brzegów Morza Śródziemnego nad Morze Martwe można przejechać samochodem w półtorej godziny. Wycieczka z Metulli na północnym pograniczu do Ejlatu na południowym krańcu państwa zabierze około sześciu godzin. ■ Ukształtowanie terenu Izrael można podzielić na cztery regiony geograficzne: trzy południkowo ułożone pasma i duży obszar pustynny na południu. Nizina nadmorska biegnie równolegle do brzegu Morza Śródziemnego. To piaszczyste wybrzeże i żyzne tereny sięgające do 40 km w głąb lądu. Na północy plaże ustępują czasem miejsca ostrym wapiennym i piaskowcowym klifom. Nizinę nadmorską zamieszkuje ponad połowa ludności Izraela. Tutaj położone są najważniejsze miasta, porty morskie, większość zakładów przemysłowych, wiele farm i ośrodków turystycznych. Wzdłuż kraju rozciąga się kilka pasm górskich. Nad doliną Hula na północnym wschodzie wznoszą się bazaltowe klify Wzgórz Golan, powstałych w wyniku prehistorycznych erupcji wulkanicznych. Dolomitowo-wapienne wzniesienia Galilei sięgają 500 do 1200 metrów Niewielkie stałe strumienie i stosunkowo obfite opady sprawiają, że zieleń obecna jest tu przez cały rok. Mieszkańcy Galilei i Golanu zatrudnieni są w większości w rolnictwie, turystyce i przemyśle lekkim. Dolina Ezdrelon, rozdzielająca wzgórza Galilei i Samarii, to najżyźniejszy obszar Izraela, uprawiany przez wiele kibuców i spółdzielni. Falujące wzgórza Samarii i Judei (tzw. Zachodniego Brzegu) to mozaika skalistych szczytów i urodzajnych dolin, upstrzonych srebrno-zielonymi, wiekowymi drzewkami oliwnymi. Tarasy na zboczach, wprowadzone tu przez starożytnych rolników, wtapiają się w krajobraz. Dominują niewielkie miasteczka i ludne wsie. Negew zajmuje około połowy terytorium Izraela. Jego niezbyt liczni mieszkańcy trudnią się rolnictwem i przemysłem. Na południu Negew staje się pustynią z niskimi piaskowcowymi wzgórzami i równinami przecinanymi kanionami i wąwozami (wadi), które zimowe ulewy często zamieniają w rwące strumienie. Jeszcze dalej na południe zobaczyć można wyższe, nagie i skaliste szczyty, kratery i obsypane głazami płaskowyże. Klimat jest tu znacznie suchszy. Trzy kratery erozyjne, z których największy mierzy 35 x 8 kilometrów, sięgają daleko w głąb ziemi, odsłaniając pełen zakres kolorów i odmian skał. Na samym krańcu Negewu, niedaleko położonego nad Morzem Czerwonym Ejlatu, wznoszą się poprzecinane suchymi kanionami ostre iglice z szarego i czerwonego granitu, zaś strome urwiska lśnią w słońcu barwnymi warstwami piaskowca. Jezioro Tyberiadzkie, wciśnięte między wzniesienia Galilei i Wzgórza Golan, leży na wysokości 212 metrów poniżej poziomu morza. Ma 21 km długości i 8 km szerokości. To największe jezioro Izraela jest głównym źródłem wody pitnej w kraju. Na brzegach Jeziora Tyberiadzkiego znajduje się wiele miejsc o znaczeniu historycznym i religijnym, a także osiedla rolnicze, przystanie rybackie i ośrodki turystyczne. Dolina Jordanu i Wadi Araba, położone na wschodzie kraju, stanowią część Wielkiego Rowu Afrykańskiego, który miliony lat temu przebił skorupę ziemską. Północny kraniec tego regionu jest bardzo urodzajny, podczas gdy południe jest półpustynne. Głównymi źródłami zarobku są tu rolnictwo, rybołówstwo, turystyka i przemysł lekki. Rzeka Jordan, płynąca Wielkim Rowem, na przestrzeni 300 km swego biegu pokonuje ponad 700 metrów różnicy wzniesień. Zasilana strumieniami z Góry Hermon, toczy wody przez żyzną dolinę Hula i wpada do jeziora Tyberiadzkiego. Następnie płynie zakolami w stronę Morza Martwego i tam kończy swój bieg. Jordan jest zwykle wąski i płytki, poziom wody podnosi się jednak w zimie. Wadi Araba (Arava) to region sawanny, rozciągający się od Morza Martwego do Zatoki Ejlat, izraelskiego okna na Morze Czerwone. Dostosowanie zaawansowanych metod uprawy do tutejszych warunków klimatycznych – opadów nie przekraczających 25 mm rocznie i letnich upałów dochodzących do 40ºC – pozwoliło nawet poza sezonem hodować owoce i warzywa, trafiające następnie głównie na eksport. Morze Martwe to najniższy punkt na Ziemi – 400 metrów Położone jest na południowym krańcu Doliny Jordanu. Jego wody, najbardziej zasolone i najgęstsze na świecie, zawierają sole potasu, magnezu, bromu, sól kuchenną i wiele innych związków. Tempo cofania się Morza Martwego wzrosło w ostatnich latach z powodu intensywnego parowania (1,6 m rocznie) oraz izraelskich i jordańskich inwestycji hydrologicznych, mających na celu zaspokojenie zapotrzebowania na wodę, które zmniejszyły zasilanie zbiornika o 75%. Od 1960 roku lustro Morza Martwego opadło o ponad 10 metrów. Rozważany jest projekt połączenia Morza Martwego ze Śródziemnym za pomocą systemu kanałów i wodociągów, co pozwoliłoby przywrócić temu pierwszemu właściwe rozmiary i poziom wody. ■ Klimat W Izraelu występują klimaty od umiarkowanego do zwrotnikowego, z dużym nasłonecznieniem. Są dwie wyraźne pory roku: deszczowa zima od listopada do maja i suche lato przez pozostałe pół roku. Opady deszczu są wysokie na północy i w centrum kraju, znacznie niższe na północy Negewu i niemal nieobecne na południowych krańcach. Poszczególne regiony różnią się znacznie między sobą: na wybrzeżu zima jest łagodna, a lato wilgotne; na terenach górzystych (łącznie z Jerozolimą) lato jest suche, a zima dość chłodna; dolina Jordanu ma gorące, suche lato i ciepłą zimę; na Negewie przez cały rok panują warunki półpustynne. Skrajności pogodowe obejmują śnieg na większych wysokościach z jednej strony, a nieznośnie gorące wiosenne i jesienne wiatry, przynoszące straszliwe upały, z drugiej. Na fotografii: Wzgórza Galilei (fot. S. Lederhendler)

graniczy z syrią i izraelem